کاشان چگونه قطب فرش ماشینی کشور شد؟ تاریخچه و مسیر پیشرفت

خاستگاه فرش دستباف به کشورهای آسیای شرقی خصوصاً ایران بر می‌گردد. کشورهای انگلیس و فرانسه تلاش‌های زیادی برای پایین آوردن قیمت فرش و خارج‌کردن انحصار تولید فرش از کشورهای خاورمیانه انجام دادند سال‌ها بعد در آمریکا این دستگاه بافت فرش ماشینی به اسب بخار تجهیز شد.

 برای بررسی دقیق تاریخچه فرش ماشینی باید ابتدا نقش انقلاب صنعتی اروپا در تغییر روش‌های بافت فرش را تحلیل کرد. در اواخر قرن 18 و در راستای انقلاب صنعتی اروپا، آن‌ها تصمیم گرفتند به‌جای بافت دستی توسط کارگران، از ماشین‌آلات برای تولید استفاده کنند. این کار باعث تسریع در روند تولید، کاهش قیمت تولید و افزایش سود می‌شد. به همین دلیل اولین دستگاه تولید فرش ماشینی در اروپا ابداع شد.

#تاریخچه فرش ماشینی و ورود آن به ایران و کاشان

 در ادامه روند تاریخچه فرش ماشینی، ورود این صنعت به ایران با چالش‌های جدی همراه بود.

 عده زیادی از کارشناسان اوایل دهه 40 هجری شمسی موافق این طرح نبودند و دلیل مخالفت شدیدشان با طرح ماشینی‌شدن تولید فرش در ایران را نابودی هنر و صنعت فرش دستباف ایرانی عنوان می‌کردند.

 اما در سال 1351 کاشان که مملو از شرکت‌های ریسندگی و بافندگی بوده و یکی از قوی‌ترین بازوهای کشور در صنعت نساجی به شمار می‌رفت، زمینه‌ساز تولید و بافت اولین فرش ماشینی ایران شد.

# آغاز تولید فرش ماشینی در کاشان

 اولین کارخانه تولید فرش ماشینی در کاشان توسط شرکت مخمل و ابریشم کاشان و با سرمایه گروه صنعتی بهشهر احداث و راه اندازی این کارخانه یکی از نقاط کلیدی در تاریخچه فرش ماشینی ایران محسوب می‌شود. اولین فرش تولید شده با پرز براق و کوتاه و وزن کم تولید شد. هم‌زمان با تولید این فرش، تجار فرش‌های ماشینی با همین مشخصات و باکیفیت مطلوب‌تر را وارد کردند که به‌سرعت موردتوجه مردم قرار گرفت. این استقبال از دید صاحبان صنعت دور نماند و باتوجه‌به سلیقه مردم، واسطه افتتاح اولین کارخانه تولید فرش ماشینی توسط علی‌اکبر لاجوردی شد خاندان لاجوردی که سابقه درخشانی در صنعت ریسندگی داشتند، شرکت جدید را با نام شرکت صنایع کاشان (فرش راوند) احداث کردند.

#طرح‌های محبوب در ایران

 اولین فرش‌های دست‌بافت ایرانی، معمولاً ساده، ذهنی و بدون نقشه بافته می‌شدند که شامل طرح‌های هندسی و خطوط شکسته بودند. باگذشت زمان طرح‌ها روایتگر شکار، طبیعت، یا مکان خاصی شدند. این روند ادامه داشت تا به امروز شاهد طرح‌هایی متنوع، به‌روز و مناسب باسلیقه مشتری هستیم.

# طرح گل و گلدان

 طرح‌های مجموعه گل: شامل بلبل، لچک ترنج، گل‌های طبیعی چند پر، مخصوصاً گل‌های رز با رنگ‌هایی زرد، آبی و سرخ است.

 طرح گلدان: تصویری زیبا و چشم‌نواز از یک گلدان که با شاخه‌های گل تزیین شده است. در طرح‌های مختلف، گاهی این گلدان با سایزهای مختلف ردیف موازی قرار می‌گیرد.

#طرح افشان

 مبنای طراحی این دسته به این‌گونه است که طرح بافاصله جدا و منظم و بدون قرینه در کنار هم قرار بگیرند.

#طرح مدرن و فانتزی

 این طرح‌ها معمولاً با ادغام‌کردن چند طرح یا با الهام‌گرفتن از طرح‌های کشورهای دیگر به وجود می‌آیند.

# طرح‌های محبوب در اروپا

 امروزه صادرات فرش ماشینی یکی از پرسودترین تجارت‌هاست باتوجه‌به رقابتی بودن این بازار توجه به سلیقه مردم اروپا از اهمیت خاصی برخوردار است

 به طور خلاصه مردم اروپا از فرش‌هایی با رنگ روشن مثل کرم و نقوش خلوت ابعاد کوچک استقبال می‌کنند.

#انواع الیاف مورداستفاده در فرش ماشینی

در فرش‌های دستبافت از الیاف طبیعی مثل ابریشم، پنبه و پشم استفاده می‌شود.

 اما در فرش‌های ماشینی از انواع الیاف مصنوعی مورداستفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین آنها پلی‌استر، اکریلیک و پلی‌پروپیلن هستند.

#پلی‌استر

 پرمصرف‌ترین نوع الیاف مصنوعی که در تهیه فرش ماشینی مورداستفاده قرار می‌گیرد نخ پلی‌استر است.

 ویژگی‌هایی چون قیمت به‌صرفه و دوام فوق‌العاده و ضد آلرژی و مقاوم در برابر نور و آفتاب و همچنین وجود خاصیت‌هایی مثل رنگ‌پذیری و برگشت‌پذیری، نرم و گرم و سبک باعث شد الیاف پلی‌استر از مرغوب‌ترین الیاف بازار باشد.

# اکریلیک

 مهم‌ترین و بهترین الیاف فرش ماشینی اکریلیک است. از شاخص‌ترین ویژگی‌های نخ اکریلیک عایق بودن

 آن در برابر حرارت است و با وزن کم و طول زیاد و استحکام بالا از پرتقاضاترین و البته گران‌ترین ترین نخ برای فرش ماشینی هستند.

# پلی‌پروپیلن

 سبک‌ترین و ارزان‌ترین نخ در فرش ماشینی نخ پلی‌پروپیلن است.

 با اینکه نخ پلی‌پروپلین استحکام خوبی دارد؛ اما در مقابل، جذب رطوبت خوبی نداشته و در مقابل نور خورشید و حرارت نیز مقاومت زیادی ندارد. فرش‌های بافته شده با این نخ پس از چند ماه استفاده مانند روز اول نرم نیستند.

# مزایای فرش ماشینی نسبت به دست‌بافت

فرش‌های ماشینی با سرعت بیشتری نسبت به فرش‌های دستباف تولید می‌شوند هم‌زمان با الیاف مصنوعی و هزینه کمتر با دنیایی از مدل‌ها و طرح‌های جذاب و جدید فضایی بیشتر و رقابتی‌تر برای تولید و صادرات ایجاد می‌کند.

#مزایای فرش ماشینی نسبت به دستگاه‌ها و فنّاوری‌های بافت

  ژاکارد، اولین دستگاه فرانسوی بود که در شهر کاشان؛ موظف به بافت اولین فرش ماشینی شد.

 این فرش اولین فرش ماشینی بافته شده با الیاف مصنوعی در ایران بود که دارای پرز کوتاه و براق و کیفیت متوسط و با سرعت بالا تولید شد.

شهرهای تولیدکننده و سیر پیشرفت مهم‌ترین شهرهای تولیدکننده فرش ماشینی در ایران تغییرات و پیشرفت صنعت فرش ماشینی در ایران

# مهم‌ترین شهرهای تولیدکننده فرش ماشینی در ایران

کاشان اولین، قدیمی‌ترین و مطرح‌ترین شهر تولیدکننده فرش ماشینی در ایران است. البته شهرهای دیگری چوب مشهد، تبریز و یزد از قطب‌های تولید فرش ماشینی شناخته می‌شوند که روزانه فرش‌هایی با طرح‌های مختلف و باکیفیت تولید می‌کنند.

#تغییرات و پیشرفت صنعت فرش ماشینی در ایران

 شهرهای زیادی در حال تولید فرش ماشینی هستند؛ اما باتوجه‌به زمینه صنعت نساجی کاشان پیشروترین شهر تولیدکننده فرش ماشینی بوده و کاشان را به‌عنوان پایتخت فرش ماشینی ایران می‌شناسند.

# جمع‌بندی

مرور تاریخچه فرش ماشینی نشان می‌دهد که این صنعت در ایران طی نیم‌قرن گذشته با تکیه بر فناوری بافت، توسعه الیاف و تمرکز تولید در شهرهایی مانند کاشان، مسیر مشخصی از رشد را طی کرده است. شناخت تاریخ ورود این صنعت، بررسی تفاوت الیاف و تحلیل روند گسترش کارخانه‌ها نشان می‌دهد چرا کاشان توانسته جایگاه خود را به‌عنوان محور اصلی فرش ماشینی تثبیت کند. ترکیب دانش فنی، سرمایه‌گذاری مداوم و تطبیق سریع با نیاز بازار باعث شده این صنعت همچنان ظرفیت توسعه داشته باشد و نقش تعیین‌کننده‌ای در بازار داخلی و صادرات ایفا کند.